Θεραπεία Ζεύγους με την Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία (ΓΣΘ)
Η ΓΣΘ Ζεύγους έχει τις ρίζες της στην Συμπεριφορική και την Γνωστική Θεραπεία. Αν και οι περισσότεροι Γνωστικοί Συμπεριφορικοί Θεραπευτές τις χρησιμοποιούν και τις δυο, αξίζει να αναλυθούν ξεχωριστά παρακάτω ώστε να γίνουν εμφανή τα στοιχεία που συνυφαίνονται στην θεραπεία. Σημαντικό ρόλο παίζουν οι καταβολές και τα ορόσημα ζωής του κάθε συντρόφου, καθώς και οι εμπειρίες των συντρόφων από την έναρξη της σχέσης, μέχρι την έναρξη της κρίσης στη σχέση. Για αυτό, η θεραπεία ξεκινάει με την λήψη ιστορικού της σχέσης. Πέραν του ιστορικού, σημαντικός παράγοντας στην ΓΣΘ Ζεύγους, όπως και στις περισσότερες Ψυχοθεραπευτικές Προσεγγίσεις, αποτελεί η επικοινωνία. Η επικοινωνία αποτελεί το μέσον αλληλεπίδρασης στο ζευγάρι και μπορεί να είναι λεκτική (τόνος φωνής, περιεχόμενο λόγου κ.ά.) και μη λεκτική (εκφράσεις προσώπων και σώματος, συμπεριφορά). Επικοινωνία υπάρχει ακόμη και όταν δυο άτομα υπάρχουν στον ίδιο χώρο και δεν συνομιλούν. Η επικοινωνία εμπεριέχει ένα μήνυμα. Το μήνυμα στην ΓΣΘ Ζεύγους εκλαμβάνεται ως το ερέθισμα του εκφραζόμενου στον ακροατή του, ως μια αντίδραση του ενός προς τον άλλον και ως μέσον ενίσχυσης μιας αλληλεπιδραστικής συμπεριφοράς. Σημαντικό στην Συμπεριφορική Θεραπεία είναι η κωδικοποίηση και αποκωδικοποίηση ενός μηνύματος και ο ‘’απόηχος’’ που αυτό αφήνει (μετεπικοινωνία). Βασικό επίσης είναι, μέσω της επικοινωνίας να επιτευχθεί η μέθεξη/ενσυναίσθηση που αναφέρεται κυρίως στην δεξιότητα του να μπαίνει κάποιος ‘’στα παπούτσια του άλλου’’ και να αντιδράει στις υποκειμενικές του εμπειρίες. Μια από τις αρχικές Συμπεριφορικές προσεγγίσεις είναι η Θεωρία Ανταλλαγών. Στην ουσία όταν διαταράσσεται το ‘’δούναι και λαβείν’’ της σχέσης, το άτομο νοιώθει πως το κόστος υπερβαίνει το όφελος και υπάρχει επιθυμία για αλλαγή του άλλου συντρόφου. Έτσι το ζεύγος οδηγείται στην σύγκρουση.Σκοπός στην Συμπεριφορική Θεραπεία είναι να βρεθούν οι θετικές συμπεριφορές μεταξύ συντρόφων μέσα από την αυτοπαρατήρηση και την επίγνωση των συνεπειών των συμπεριφορών τους. Αυτό οδηγεί σταδιακά στον αυτοέλεγχο. Συνήθως δίνονται κατ’ οίκον έργα (homework), που είναι εξατομικευμένα και σύμφωνα με τις ιδιαιτερότητες και την κουλτούρα του κάθε ζευγαριού. Αυτά μπορεί να είναι κάποιες ‘’ημέρες φροντίδας’’ από τον έναν σύντροφο προς τον άλλον ή και δεσμεύσεις απέναντι σε δύσκολες συμπεριφορές του συντρόφου. Στόχος της Συμπεριφορικής Θεραπείας είναι οι σύντροφοι να αναλάβουν την προσωπική ευθύνη για την δημιουργία των προβλημάτων τους, οι λύσεις να εμπεριέχουν τις επιθυμίες αμφοτέρων των συντρόφων και να γίνεται αντίστοιχα εστίαση στις θετικές συμπεριφορές μεταξύ των. Αφού καθοριστούν με σαφήνεια τα προβλήματα του ζευγαριού, στόχος της θεραπείας είναι η εστιασμένη στη λύση συμπεριφορική αλλαγή. Δεδομένου πως κάποιες φορές η έκφραση των συναισθημάτων μπορεί να διαταράξει την επικοινωνία, αντί να την καλυτερέψει, ο Θεραπευτής μπορεί να βοηθήσει στην αποκατάστασή της. Στα πλαίσια αυτής της προσέγγισης, σημαντικό είναι τα αρνητικά συναισθήματα να μετατραπούν σε θετικά ή ουδέτερα και να ενισχύονται προς αυτήν την κατεύθυνση. Σε αυτό, παίζει σημαντικό ρόλο η επικοινωνία και οι αντιδράσεις των συντρόφων από τη θέση του εκφραζόμενου και ακροατή με τρόπο τέτοιο, που να αποτελούν μέρος της λύσης.
Η Γνωστική Προσέγγιση, εστιάζει περισσότερο στην υποκειμενική ερμηνεία για τις συμπεριφορές και πεποιθήσεις του ενός συντρόφου για τον άλλον. Επειδή η μέθεξη που αναφέρθηκε και παραπάνω αποτελεί και μια γνωστική διαδικασία, χρειάζεται να διερευνηθούν παράλληλα και οι σκέψεις, πεποιθήσεις και ερμηνείες για τις ερωτικές σχέσεις/τον γάμο, και τις συνέπειες αυτών στην σχέση. Οι πεποιθήσεις/σκέψεις εξετάζονται για την ορθότητά τους και κατηγοριοποιούνται σύμφωνα με το πώς βλέπει ο κάθε σύντροφος τον εαυτό του και την σχέση του. Βαρύτητα δίνεται επίσης, σε σκέψεις που έχουν να κάνουν με καταστροφολογία, την υποτίμηση εαυτού, τις απαιτήσεις και τις ανάγκες του κάθε συντρόφου. Στόχος είναι να υπάρχουν ρεαλιστικές προσδοκίες του ενός από τον άλλον και να αντιμετωπισθούν οι καλλιεργημένες δυσλειτουργικές αντιλήψεις που υπάρχουν μεταξύ τους, ώστε να τροποποιηθούν. Για να γίνει αυτό, η Γνωστική Προσέγγιση προτείνει αρχικά, την παρατήρηση και καταγραφή των δεδομένων που στηρίζουν ή καταρρίπτουν τις άκαμπτες και δυσπροσαρμοστικές σκέψεις, που οργανώνουν σαν φίλτρο την αντίληψη για την σχέση μεταξύ των συντρόφων. Επιπλέον, η εκπαίδευση στην διεκδικητική συμπεριφορά που σχετίζεται με αυτές τις πεποιθήσεις σε συνδυασμό με την αποτελεσματική επικοινωνία, μπορούν να βοηθήσουν στην λειτουργικότερη αντίληψη της σχέσης, που κατ’ επέκταση θα οργανώσει και θα επηρεάσει θετικά την αλληλεπίδραση. Ο Θεραπευτής, βασιζόμενος στα ερευνητικά δεδομένα (evidence-based practice), φροντίζει μέσα από τη θεραπευτική συμμαχία, οι Γνωστικές και Συμπεριφορικές αρχές και τεχνικές να ενσωματώνονται στην σχέση του ζεύγους. Έτσι μέσα από το τρίγωνο Θεραπευτή-Ζεύγους, στόχος είναι το ζευγάρι να μάθει να ρυθμίζει και να επιλύει τα προβλήματά του με τρόπο που να επιτρέπουν στο ζεύγος να απολαμβάνει τη σχέση του.
Βιβλιογραφία
Epstein, N. B., & Baucom, D. H. (2005). Ενισχυμένη Γνωστική - Συμπεριφορική Θεραπεία Ζευγαριών, Π. Σπανδώνη, Ε. Βέλιου, & Ο. Γιωτάκος (μτφρ.) - Γ. Σίμος (επιμ. εκδ.). Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.
Χάιντς, Ε. (2012). Συζυγική Θεραπεία: Τρόποι βελτίωσης της συζυγικής επικοινωνίας. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.
Θεραπεία Ζεύγους με την Συγκινησιακά Εστιασμένη Θεραπεία (Emotionally Focused Couple Therapy - EFT)
Οι έρευνες στο πεδίο της Θεραπείας Ζεύγους έχουν προχωρήσει σε τέτοιο βαθμό, που πλέον μπορεί να αποτυπωθεί η διεργασία αλλαγής. Η Θεραπεία Ζεύγους ως επιστημολογία μπορεί να περιγράψει, προβλέψει και επεξηγήσει, τους δεσμούς της ενήλικης αγάπης. Αυτό αντικρούει πιθανές ιδέες πως η σχέση (ερωτική στην προκειμένη) είναι κάτι που είναι ‘’το τυχερό’’ κάποιου και το αφήνουμε στην μοίρα ή στα χέρια ενός ‘’ρομαντικού καπρίτσιου’’. Η Συγκινησιακά Εστιασμένη Θεραπεία Ζεύγους (Emotionally Focused Therapy - EFT), έχει τις ρίζες της στον συγκερασμό Συστημικών και Προσωποκεντρικών παρεμβάσεων, λαμβάνοντας υπόψιν τις Θεωρίες Δεσμού του Bowlby. Δημιουργήθηκε ως μια συνεκτική προσέγγιση, από τους Johnson και Greenberg στις αρχές του 80’. Λέγεται Συγκινησιακά Εστιασμένη, επειδή εστιάζει στο συναίσθημα (σε σχέση με άλλες προσεγγίσεις, όπως η Γνωστική Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία για παράδειγμα, που εστιάζει περισσότερο στις σκέψεις/πεποιθήσεις και συμπεριφορές). Επίσης, πέρα από την συναισθηματική εμπειρία ως βίωμα εντός του ατόμου, εστιασμός γίνεται και στην οργάνωση των αλληλεπιδραστικών μοτίβων μεταξύ των συντρόφων. Το EFT λαμβάνει υπόψιν την πολυπλοκότητα και την μοναδικότητα του κάθε ζεύγους. Θεωρείται μια βραχεία θεραπεία και η θεραπεία αποτελείται από 3 στάδια που στο σύνολό τους έχουν 9 βήματα. Το EFT είναι αποτελεσματικό στην θεραπεία ετεροφυλόφιλων και ομοφυλόφιλων ζευγαριών και ζευγαριών που κάποιος μπορεί να πάσχει από Κατάθλιψη ή Αγχώδη Διαταραχή (κυρίως όταν το άγχος αφορά τραυματικά βιωμένες σχέσεις).
Η διεργασία του EFT βοηθά το ζεύγος να περάσει από την αποξένωση στην μέθεξη και στην παράκαμψη των αμυνών, ώστε να επιτρέψει στο κάθε πρόσωπο να γίνει με έναν ενήλικο τρόπο, ανοιχτό στην εμπειρία της σχέσης του. Επίσης, βοηθάει στην ανάπτυξη της ικανότητας του κάθε ατόμου να συνδημιουργεί με τον/τη σύντροφό του το χορό της σχέσης του και να εστιάσει περισσότερο στα εμπόδια σύνδεσης και τα προσωπικά του συναισθήματα, παρά στην επίρριψη ευθυνών. Η διεργασία ξεκινάει με το ιστορικό του προβλήματος στη σχέση και συνεχίζει με το προσωπικό ιστορικό δεσμού και το θεραπευτικό συμβόλαιο (που διαφοροποιείται λίγο, από αυτό της ατομικής και ομαδικής θεραπείας). Το EFT εστιάζει στο εδώ και τώρα του ζεύγους και οι παρελθούσες εμπειρίες εντάσσονται στο πλαίσιο του δεσμού του ζεύγους, ενώ συνήθως αποφεύγονται οι ασκήσεις για το σπίτι όπως συνηθίζεται σε άλλες παρεμβάσεις (π.χ. η ανάθεση κάποιου έργου στο σπίτι που γίνεται σε πιο Συμπεριφορικές παρεμβάσεις).
Η αγάπη στα πλαίσια του EFT αποπαθολογικοποιείται, οπότε αναφορές σε όρους που εστιάζουν στην παθολογική αγάπη και την απαλλαγή της ψυχοπαθολογίας της, όπως ‘’συνεξάρτηση’’, ‘’συγχώνευση’’, ‘’μη διαφοροποίηση’’ κ.τ.λ., δεν είναι αποδεκτές και το άτομο δεν ενθαρρύνεται να επιδιώξει την αυτονομία του από τέτοιου είδους παθολογικοποιημένες θεωρήσεις, σε σχέση με την αγάπη. Εναλλακτικά, το EFT προσεγγίζει αυτό το ζήτημα με όρους ‘’αποτελεσματικής εξάρτησης’’ και την αναζήτηση συναισθηματικής στήριξης από άλλους ως ένδειξη δύναμης, μια ικανότητα και ανάγκη, που η Θεωρία Δεσμού ισχυρίζεται ότι έχουν όλοι οι άνθρωποι, ‘’από την κούνια ως τον τάφο’’.
Όταν καλύπτονται οι ανάγκες μεταξύ των συντρόφων η σχέση μπορεί να έχει πολλαπλά οφέλη. Έρευνες δείχνουν πως παντρεμένα ζευγάρια ζουν περισσότερο από ότι οι άγαμοι φίλοι τους και επιστημονικά δεδομένα δείχνουν πως η αίσθηση μοναξιάς (πράγμα που μπορεί να βιώνεται και εντός του γάμου), αυξάνει την αρτηριακή πίεση και διπλασιάζει τον κίνδυνο εγκεφαλικού και καρδιακής προσβολής. Η ποιότητα των σχέσεων είναι πολύ σημαντική και οι συζυγικές δυσκολίες μπορούν να διπλασιάσουν την πιθανότητα Κατάθλιψης. Το ενθαρρυντικό όμως είναι, πως η σχέση του ζευγαριού μπορεί να γίνει προστατευτικός παράγοντας απέναντι στο σοκ, τον πόνο και το στρες. Ένα παράδειγμα είναι οι λειτουργικές μαγνητικές τομογραφίες εγκεφάλων γυναικών, που ενημερώνονταν πως υπάρχει το ενδεχόμενο να δεχτούν χαμηλής ηλεκτρικής τάσης εκκενώσεις στα πόδια, καθώς βρίσκονταν μέσα στον τομογράφο. Όσες γυναίκες κρατούσαν το χέρι του συντρόφου τους, ανέφεραν πως νοιώθανε λιγότερο πόνο (πράγμα που φαινότανε και από τη μειωμένη διέγερση συγκεκριμένων κέντρων του εγκεφάλου).
Αυτό το εύρημα ήταν πιο έντονο στα ζευγάρια που αντλούσαν περισσότερη ικανοποίηση από την σχέση και ήταν πιο ευτυχισμένα μαζί. Με απλά λόγια, η αγάπη λειτουργεί προστατευτικά από τον πόνο, το στρες και το σοκ και η έλλειψή της, ενισχύει την πιθανότητα κάποιος να τα βιώσει. Δεν είναι τυχαίο όταν χρησιμοποιούμε την λέξη ‘’πονάω’’ και για συναισθηματικές αντιδράσεις. Οι απεικονίσεις από λειτουργικές μαγνητικές τομογραφίες εγκεφάλων, δείχνουν ότι η απόρριψη από άλλους και ο αποκλεισμός, ενεργοποιούν μεταξύ άλλων, τον πρόσθιο μεταλόβιο έλικα στον εγκέφαλο, που σχετίζεται με τον φυσικό πόνο. Αυτά τα ερευνητικά δεδομένα βέβαια, επαληθεύουν απλώς την προφανή ανάγκη του ανθρώπου: να δίνει και να δέχεται αγάπη!
ΒιβλιογραφίαJohnson, S. M. (2013). Δημιουργώντας σύνδεση. Η πρακτική της συγκινησιακά εστιασμένης θεραπείας ζεύγους, Ξ. Κομνηνός (μτφρ.) - Κ. Πρωτοψάλτη - Πολυχρόνη (επιμ. έκδ.), Π. Πολυχρόνης (επιμ. σειράς). Αθήνα: Ίνδικτος.
Johnson, S. M. (2014). Κράτα με σφιχτά: Επτά συνομιλίες για μια ζωή γεμάτη αγάπη, Ρ. Βεντούρα, (μτφρ.) - Μ. Κλαυδιανού (επιμ. έκδ.). Αθήνα: Gutenberg.
