Ομαδική Θεραπεία (Group Therapy)
Η αναζήτηση ίασης μέσα από ένα ομαδικό πλαίσιο υπάρχει από τότε που υπάρχει και ο άνθρωπος. Παρόλα αυτά η καθοδήγηση από επαγγελματίες ξεκίνησε στις αρχές του 19ου αιώνα στην Αμερική από τον γιατρό Joseph Pratt, που εστίασε περισσότερο στο άτομο, παρά στα συμπτώματα της νόσου που είχε (που ήταν η φυματίωση στα συγκεκριμένα άτομα). Στην Ευρώπη, οι πρώτοι που ασχολήθηκαν από τις δεκαετίες του 20’ και 30’ και μετά, ήταν ο Ψυχαναλυτής Adler που ήταν μαθητής του Freud και ήθελε να βοηθήσει κυρίως την εργαζόμενη τάξη και ο Moreno που αντέδρασε στην Ψυχανάλυση, πιστεύοντας πως δίνει πολύ βαρύτητα στις ενδοψυχικές συγκρούσεις, παρά στην έκφραση και στην ορατή ανθρώπινη συμπεριφορά. Η ανάπτυξη της Ομαδικής Θεραπείας στην Ευρώπη, συνέχισε με την δουλειά του Bion που έκανε κάποιες βασικές υποθέσεις για τα δυναμικά μιας ομάδας μετά από έρευνες σε άτομα που γύρισαν από τον πόλεμο (2ο Παγκόσμιο) και αργότερα με την Θεωρία Συστημάτων του Lewin στην κλινική Tavistock του Λονδίνου, η οποία υποστήριζε πως η συμπεριφορά είναι αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας κάποιου, των περιβαλλοντικών παραγόντων, των μελών της ομάδας, και της κατάστασης στην οποία βρίσκεται μια Ομάδα. H πλέον επικρατούσα όμως έρευνα στην Ομαδική Θεραπεία θεωρείται αυτή του Yalom (η οποία βασίστηκε κατά πολύ στις Ψυχαναλυτικές αρχές του Sullivan), που έδωσε μια νέα ώθηση στο πεδίο της Ομαδικής Ψυχοθεραπείας.
Mορφές Ψυχοθεραπείας
Σιγά-σιγά αναπτύχθηκαν 4 διακριτές μορφές Ψυχοθεραπείας: 1) η Κλινική Ομαδική Ψυχοθεραπεία 2) οι Θεραπευτικές Ομάδες σε δομές ψυχικής υγείας 3) οι Ομάδες Προσωπικής Ανάπτυξης και Ψυχοεκπαίδευσης και 4) οι Ομάδες Αυτοβοήθειας. Οι Ομαδικές Ψυχοθεραπείες κλινικού περιεχομένου εστιάζουν στην ψυχοπαθολογία (π.χ. Αγχώδεις Διαταραχές, Κατάθλιψη, Εξαρτήσεις, Διαταραχές Προσωπικότητας με σοβαρά προβλήματα σχέσεων κ.ά.). Οι Θεραπευτικές Ομάδες έχουν παρόμοιο σκοπό, που είναι να επιφέρουν θετικές αλλαγές. Οι Ομάδες Ψυχοεκπαίδευσης και Προσωπικής Ανάπτυξης έχουν περισσότερο σκοπό την ευαισθητοποίηση, αυτογνωσία και εκπαίδευση σε κοινωνικές δεξιότητες (σε αυτές συνήθως συγκαταλέγονται και οι Ομάδες Γονέων). Τέλος, οι Ομάδες Αυτοβοήθειας, μπορούν να έχουν ως στόχο την αυτο-ολοκλήρωση (self-actualization groups), την αντιμετώπιση του στρες, την αλληλοστήριξη σε ένα πρόβλημα (π.χ. ναρκωτικά, υπερφαγία) και την αντιμετώπιση κοινωνικών δυσκολιών ή διαφορετικότητας (π.χ. Gay, θύματα κακοποίησης). Μεταξύ αυτών των κατηγοριών υπάρχει σύγκλιση σε κάποια σημεία και απόκλιση σε άλλα, στα οποία δεν θα γίνει αναφορά εδώ.
Η πιο συστηματική έρευνα πάνω στις Ομαδικές Ψυχοθεραπείες έχει διεξαχθεί από τον Yalom. Το μοντέλο του Yalom, έγινε από τα πιο δημοφιλή μέχρι σήμερα, μαζί με αυτό της Φροϋδικής Ψυχοδυναμικής Ομαδικής Θεραπείας, της Ομαδικής Ανάλυσης, της Επικεντρωμένης σε Συστήματα Θεραπείας και το Ψυχόδραμα του Moreno, της Υπαρξιακής Ομαδικής Ψυχοθεραπείας και της Γνωστικής Συμπεριφορικής Θεραπείας. Ο Yalom είναι αυτός που μέσα από τις έρευνές του εντόπισε τους θεραπευτικούς παράγοντες και τις ψυχοθεραπευτικές τεχνικές που βοηθούν τις ομάδες να διατηρούν την συνοχή τους και έδειξε πως μπορούν να ενσωματωθούν στην κουλτούρα της κάθε ομάδας, για να υπάρξει θετική αλλαγή στο κάθε μέλος της.
Η Ομάδα λειτουργεί ως μικρόκοσμος, στον οποίο εκδηλώνονται οι δυσλειτουργικές συμπεριφορές και συμπτώματα (όταν αφορά Διαταραχές). Ο στόχος της ομάδας είναι τα άτομα να αναπτύξουν μια αίσθηση ανεξαρτησίας και υπευθυνότητας προς τον εαυτό τους και τους άλλους, να αποκτήσουν επίγνωση των επιλογών τους και κοινωνικές δεξιότητες, να ευαισθητοποιηθούν και να αλληλεπιδράσουν με φροντίδα, ειλικρίνεια, αμεσότητα και ενδιαφέρον απέναντι στις ανάγκες και τα συναισθήματα των άλλων, να μάθουν να εμπιστεύονται το ένα μέλος το άλλο, να ενισχύσουν την αυτογνωσία τους, να αναπτύξουν την αίσθηση καθολικότητας, αυτοαποδοχής και αυτοσεβασμού και να διερευνήσουν νέους, εναλλακτικούς τρόπους αντιμετώπισης των δυσκολιών τους.
Προτάσεις Ομαδικής Θεραπείας
Το μοντέλο Ομαδικής Ψυχοθεραπείας που εξασκώ είναι βασισμένο στην σύσταση ομάδων του Yalom και την Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία. Αυτό αφορά μια επικεντρωμένη στο παρόν, συνεργατική και ψυχοεκπαιδευτική ομαδική προσέγγιση, που βοηθά το κάθε μέλος μέσω της ανακάλυψης καινούργιων δεξιοτήτων και πτυχών της προσωπικότητάς του, να φτάσει να έχει αυτοέλεγχο και να νοιώθει ελεύθερο σε συγκεκριμένους τομείς της ζωής του. Οι τεχνικές και παρεμβάσεις βασίζονται σε εμπειρικά δεδομένα από ερευνητικά τεκμηριωμένες πρακτικές (evidence-based practice) και αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της συγκεκριμένης προσέγγισης.
Θεραπευτική διαδικασία στην Ομαδική παρέμβαση
Αρχικά, γίνεται μια αξιολόγηση σε ατομικό επίπεδο ώστε ο Θεραπευτής να δει ποιες είναι οι ανάγκες του κάθε ατόμου και κατά πόσο το άτομο μπορεί να ωφεληθεί από την ομάδα (και αντίστροφα), καθώς επίσης και κατά πόσο υπάρχει ομοιογένεια ως προς το θεραπευτικό αίτημα και τους σκοπούς της εκάστοτε ομάδας. Η Ομαδική Θεραπεία πραγματοποιείται με 4-8 άτομα και σε κάποιες περιπτώσεις (κυρίως στις Ψυχοεκπαιδευτικές Ομάδες), μπορεί να φτάσει και τα 10 άτομα. Οι συναντήσεις καθορίζονται ανάλογα με τις ανάγκες της Ομάδας και μπορεί να είναι μια φορά την βδομάδα ή μια φορά ανά 15 μέρες. Η διάρκειά τους είναι ανάλογη με τους στόχους της ομάδας και την φύση των προβλημάτων των συμμετεχόντων. Οι Ομάδες διαρκούν μιάμιση ώρα και μπορούν να είναι βραχύχρονες (8-10 συνεδρίες) ή και μακρόχρονες (που να διαρκούν μερικά έτη). Οι μακρόχρονες ομαδικές συνεδρίες μπορούν να είναι ανοιχτού τύπου στις οποίες μπορεί να ενταχθεί ένα μέλος όποτε το επιθυμεί (αφού έχει γίνει η προ-συνέντευξη για την καταλληλόλητα του ατόμου) ή κλειστού τύπου στις οποίες ένα μέλος μπορεί να ενταχθεί το πολύ μέχρι την δεύτερη συνεδρία.
Τα θετικά σε μια ανοιχτή ομάδα είναι πως μπορεί να μπει κάποιος όποτε το επιθυμεί, αλλά θα πρέπει να γνωριστεί με άλλους που είναι ήδη εκεί, συμμετέχουν περισσότερο καιρό και γνωρίζονται μεταξύ τους. Τα θετικά σε μια κλειστή ομάδα είναι ότι όλοι ξεκινούν και γνωρίζονται μεταξύ τους το ίδιο διάστημα, αλλά μπορεί να χρειαστεί να περιμένει κάποιος μέχρι να οριστεί μια ημερομηνία έναρξης τέτοιων ομάδων.
Η συμμετοχή στην Ομαδική Ψυχοθεραπεία δεν είναι δεσμευτική και μπορεί να γίνεται παράλληλα με την Ατομική Ψυχοθεραπεία. Η συμμετοχή όμως στις προγραμματισμένες συναντήσεις, η συμμετοχή σε κάθε συνάντηση και η εξάσκηση κάποιων προτεινόμενων ασκήσεων στο σπίτι, μπορεί να συνδράμει στα ευεργετικά οφέλη της Ομαδικής Θεραπείας.
Πλεονεκτήματα Ομαδικής Θεραπείας
Τα οφέλη και οι διαφορές της Ομαδικής Ψυχοθεραπείας από την Ατομική είναι πως, προφανώς πέρα από τον Θεραπευτή, τα άτομα μπορούν να αλληλοεπιδράσουν σε ένα ομαδικό πλαίσιο με άλλα άτομα και να οργανωθεί ένα δίκτυο υποστήριξης ή αλλιώς μια θεραπευτική συμμαχία μεταξύ των μελών της ομάδας (Buddy System). Αυτό μπορεί να φανεί ιδιαίτερα χρήσιμο στην επίλυση προβλημάτων και στην αντιμετώπιση των παρακάτω δυσκολιών σε: καταστάσεις ζωής (π.χ. απώλεια ενός αγαπημένου ή μιας δουλειάς, συγκρούσεις στις σχέσεις κτλ.), δυσφορικά συμπτωμάτα/συναισθημάτα (άγχος/ζάλη), επίμονες σκέψεις (π.χ. ‘’πρέπει να προσέχω μην κολλήσω κάποια αρρώστια’’ ή ‘’δεν είμαι σημαντικός-ή και οι άλλοι δεν με αγαπούν’’) και συμπεριφορές (π.χ. αποφυγή την πολυκοσμίας). Ενώ ο Θεραπευτής φροντίζει να υπάρχει ομοιομορφία ως προς το αίτημα, τους στόχους και την ηλικία των συμμετεχόντων, η διαφορετικότητα των προσωπικοτήτων και οι προσωπικές εμπειρίες των συμμετεχόντων βοηθούν και παρέχουν τη δυνατότητα στα μέλη να αλληλεπιδρούν σε ένα ασφαλές περιβάλλον, μέσα από μία μη-επικριτική επανατροφοδότηση, υπό την καθοδήγηση του Θεραπευτή.
Έμφαση δίνεται στην εχεμύθεια και το απόρρητο που είναι σημαντικά στοιχεία μιας Ομάδας για την αρμονική λειτουργία της. Το κάθε μέλος έχει την επιλογή για το τι θα μοιραστεί σε μια Ομάδα, λαμβάνοντας πάντα υπόψιν του τους περιορισμούς που έχει η δέσμευση των άλλων μελών της Ομάδας σε σχέση με την εχεμύθεια.
Βιβλιογραφία
Corey M.S., Corey, G., & Corey, C. (2014). Groups: Process and practice (9th ed.). Belmont, CA: Brooks/Cole.
Corey, G. (2011). Theory and Practice of Group Counseling, International Edition (8th ed.). Nashville: Cengage Learning, Inc.
Scheidlinger, S. (2004). Group Psychotherapy and Related Helping Groups Today: An Overview. American Journal of Psychotherapy, 3(58), 265-280.
Yalom, I. D., & Leszcz, M. (2006). Θεωρία και πράξη της ομαδικής ψυχοθεραπείας, Ε. Ανδριτσάνου & Δ. Κακατσάκη (μτφρ.) - Γ. Ζέρβας, (επιμ. έκδ.). Αθήνα: Εκδόσεις Άγρα.
Παρακάτω ακολουθούν συνοπτικά κάποιες ομάδες που θα πραγματοποιούνται σε συγκεκριμένες περιόδους του έτους.
Ψυχο-εκπαιδευτικές Ομάδες
Οι Ψυχοεκπαιδευτικές Ομάδες αποτελούνται από άτομα που μπορεί να έχουν κοινό αίτημα, για παράδειγμα τη διεκδικητική συμπεριφορά, την ανάπτυξη αυτο-ελέγχου ή την εκπαίδευση σε δεξιότητες επικοινωνίας, στην αντιμετώπιση άγχους ή στη διαχείριση θυμού. Οι Ομάδες μπορεί να αφορούν γονείς, παιδιά, εφήβους και ενήλικες από το γενικό πληθυσμό ή με συγκεκριμένο πρόβλημα (π.χ. παιδιά με Διαταραχή στο Φάσμα του Αυτισμού, αντιμετώπιση Διαταραχών Σχετιζόμενων με Ουσίες). Κάθε φορά ορίζεται η ατζέντα με τα θέματα που θα καλυφθούν στη συνεδρία και δίνονται προτεινόμενα έργα για το σπίτι (homework), πάνω στα θέματα ή υλικό που καλύφθηκε σε κάθε συνεδρία. Παράλληλα, γίνεται αξιολόγηση της προόδου των αλλαγών που επιτεύχθηκαν μέσα από τη συμμετοχή στην ομάδα, με απώτερο σκοπό τη γενίκευση των αποτελεσμάτων εκτός και μετά το πέρας των Ομαδικών συνεδριών. Οι Ομάδες αποτελούνται από 4-8 άτομα και διαρκούν 90-120 λεπτά. Γίνεται προετοιμασία των συμμετεχόντων μέσα από μία αρχική ατομική συνέντευξη, όπου εξασφαλίζεται το απόρρητο των προσωπικών πληροφοριών και γίνεται αποσαφήνιση του αιτήματος και των στόχων του κάθε συμμετέχοντα, ώστε να αξιολογηθεί το όφελός του από την ομάδα (καθώς και της ομάδας από αυτόν) και να ενημερωθεί για τη διαδικασία, τον τύπο και τη συχνότητα των Ομαδικών συνεδριών.
Ομάδες Προσωπικής Ανάπτυξης και Αυτογνωσίας
Οι Ομάδες Aυτογνωσίας έχουν σκοπό τον αναστοχασμό μέσα από τη βιωματική μάθηση στο πλαίσιο συμμετοχής και αλληλεπίδρασης με άλλους. Σε ένα πλαίσιο ασφάλειας, συνήθως εμπεριέχονται και κάποιες βιωματικές ασκήσεις με στόχο να διευκολυνθεί η έκφραση και η συλλογή πληροφοριών σε σχέση με τον Εαυτό των συμμετεχόντων. Στόχος σε αυτές τις Ομάδες δεν είναι η θεραπεία των συμμετεχόντων (αν και δεν αποκλείεται να επιτευχθεί δευτερογενώς και αυτό), αλλά η προσωπική ανάπτυξη και αυτογνωσία. Οι Ομάδες αποτελούνται από 4-8 άτομα και διαρκούν 90-120 λεπτά. Γίνεται προετοιμασία των συμμετεχόντων μέσα από μία αρχική ατομική συνέντευξη, όπου εξασφαλίζεται το απόρρητο των προσωπικών πληροφοριών και γίνεται αποσαφήνιση του αιτήματος και των στόχων του κάθε συμμετέχοντα, ώστε να αξιολογηθεί το όφελός του από την ομάδα (καθώς και της ομάδας από αυτόν) και να ενημερωθεί για τη διαδικασία, τον τύπο και τη συχνότητα των Ομαδικών συνεδριών.
Θεραπευτικές Ομαδικές Ψυχοθεραπείες
Οι Θεραπευτικές Ομάδες απευθύνονται σε άτομα που νιώθουν την ανάγκη να αντιμετωπίσουν συγκεκριμένες δυσκολίες στη ζωή τους ή συγκεκριμένα συμπτώματα ή Διαταραχές, όπως άγχος, φοβίες, κατάθλιψη κ.ά. Ενώ μπορεί να έχουν έναν αρχικά ψυχοεκπαιδευτικό χαρακτήρα (όπως αυτό των Ψυχοεκπαιδευτικών Ομάδων), έμφαση δίνεται στη θεραπεία και αλλαγή του ατόμου, παρά στην εκμάθηση των απαραίτητων δεξιοτήτων ή την αυτογνωσία, μόνο. Παραδείγματα τέτοιου τύπου είναι οι Ομαδική Θεραπεία για τη Διαταραχή Πανικού, την Κατάθλιψη, τη Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες, τις Φοβίες, την αντιμετώπιση Διαταραχών Σχετιζόμενων με Ουσίες και άλλων Εθιστικών Συμπεριφορών, Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος σε παιδιά, κ.ά.. Κάθε φορά ορίζεται η ατζέντα με τα θέματα που θα καλυφθούν στη συνεδρία και δίνονται προτεινόμενα έργα και για το σπίτι (homework), πάνω στα θέματα ή υλικό που καλύφθηκε σε κάθε συνεδρία. Παράλληλα γίνεται αξιολόγηση της προόδου και των αλλαγών που επιτεύχθηκαν μέσα από τη συμμετοχή στην Ομάδα, με απώτερο σκοπό τη γενίκευση των αποτελεσμάτων εκτός και μετά το πέρας των συναντήσεων. Το διάστημα σε αυτές τις Ομάδες μπορεί να κυμαίνεται, ανάλογα με τις ανάγκες των μελών της (σε αντίθεση με τις ψυχοεκπαιδευτικές ομάδες που είναι συγκεκριμένο και προκαθορισμένο). Οι Ομάδες αποτελούνται από 4-8 άτομα και διαρκούν 90-120 λεπτά. Γίνεται προετοιμασία των συμμετεχόντων μέσα από μία αρχική ατομική συνέντευξη, όπου εξασφαλίζεται το απόρρητο των προσωπικών πληροφοριών και γίνεται αποσαφήνιση του αιτήματος και των στόχων του κάθε συμμετέχοντα, ώστε να αξιολογηθεί το όφελός του από την ομάδα (καθώς και της ομάδας από αυτόν) και να ενημερωθεί για τη διαδικασία, τον τύπο και τη συχνότητα των Ομαδικών συνεδριών.
Διαδικτυακή (Online) Ομαδική Ψυχοθεραπεία μέσω Skype
Η Διαδικτυακή Ομαδική Ψυχοθεραπεία ακολουθεί την ίδιες αρχές για τη σύσταση των Ομάδων, αλλά αφορά περισσότερο συγκεκριμένο τύπο Ομάδων, προσαρμοσμένο στους περιορισμούς του διαδικτύου. Για παράδειγμα, αντί για κάποιες ασκήσεις/συζητήσεις σε δυάδες, που συνήθως προτείνεται σε ‘φυσικές’ Ομάδες, στις Διαδικτυακές Ομάδες μπορεί να χρησιμοποιηθεί η ολομέλεια της Ομάδας. Έτσι, αντί τα μέλη μιας Ομάδας να χωριστούν σε δυάδες, προθυμοποιούνται δυο μέλη τη φορά να συμμετάσχουν ως δυάδα, παρουσιάζοντας μια συμπεριφορά/δεξιότητα (π.χ. διεκδικητική συμπεριφορά, αποτελεσματική άρνηση χρήσης ουσιών κ.ά.) και τα υπόλοιπα μέλη συμμετέχουν μέσω παρατήρησης και δίνοντας επανατοφοδότηση (feedback). Τα οφέλη της Διαδικτυακής Ομαδικής Ψυχοθεραπείας είναι, πως άτομα από απομακρυσμένες περιοχές, που είναι πολύ απασχολημένα ή που έχουν συγκεκριμένες δυσκολίες (πρόβλημα με τη χρήση ουσιών, Αγοραφοβία κ.ά.), μπορούν να έχουν την υποστήριξη που χρειάζονται, από τον ειδικό που θέλουν. Περισσότερα σχετικά με την υπηρεσία Διαδικτυακής Ψυχοθεραπείας μπορείτε να δείτε εδώ. Οι Ομάδες αποτελούνται από 4-8 άτομα και διαρκούν 90-120 λεπτά. Γίνεται προετοιμασία των συμμετεχόντων μέσα από μία αρχική ατομική συνέντευξη, όπου εξασφαλίζεται το απόρρητο των προσωπικών πληροφοριών και γίνεται αποσαφήνιση του αιτήματος και των στόχων του κάθε συμμετέχοντα, ώστε να αξιολογηθεί το όφελός του από την ομάδα (καθώς και της ομάδας από αυτόν) και να ενημερωθεί για τη διαδικασία, τον τύπο και τη συχνότητα των Ομαδικών συνεδριών.
Βιβλιογραφία
Corey M.S., Corey, G., & Corey, C. (2014). Groups: Process and practice (9th ed.). Belmont, CA: Brooks/Cole.
Corey, G. (2011). Theory and Practice of Group Counseling, International Edition (8th ed.). Nashville: Cengage Learning, Inc.
Scheidlinger, S. (2004). Group Psychotherapy and Related Helping Groups Today: An Overview. American Journal of Psychotherapy, 3(58), 265-280.
Yalom, I. D., & Leszcz, M. (2006). Θεωρία και πράξη της ομαδικής ψυχοθεραπείας, Ε. Ανδριτσάνου & Δ. Κακατσάκη (μτφρ.) - Γ. Ζέρβας, (επιμ. έκδ.). Αθήνα: Εκδόσεις Άγρα.
