Συμβουλευτική και Ψυχοθεραπεία

Πώς να διαλέξω όμως ψυχολόγο;

Ο τίτλος ‘Ψυχολόγος’ στην Ελλάδα είναι προστατευμένος νομικά και μόνο επαγγελματίες ψυχικής υγείας που έχουν αποφοιτήσει από ελληνικό ή ξένο πανεπιστήμιο που έχουν άδεια ασκήσεως επαγγέλματος μπορούν να τον χρησιμοποιήσουν. Επειδή δυστυχώς ακόμη δεν υπάρχει ελληνική νομοθεσία που να κατοχυρώνει νομικά την ειδίκευση στα διάφορα είδη ψυχοθεραπείας, πολλοί επαγγελματίες μπορούν να δηλώνουν ‘Ψυχοθεραπευτές’ χωρίς να έχουν την απαραίτητη εκπαίδευση. Παρόλα αυτά υπάρχουν φορείς (συνήθως του εξωτερικού), που πιστοποιούν την επάρκεια κάποιου ψυχοθεραπευτή σε μια προσέγγιση (European Association for Behavioural and Cognitive Therapies, European Family Therapy Association κ.ά.). Η πιστοποιημένη εξειδίκευση σε μια ψυχοθεραπευτική προσέγγιση γίνεται συνήθως εφόσον κάποιος έχει ήδη ένα βασικό πανεπιστημιακό πτυχίο συναφών επαγγελμάτων ψυχικής υγείας (Ψυχολόγου, Ψυχιάτρου, Κοινωνικού Λειτουργού) και φέρει άδεια ασκήσεως επαγγέλματος. Η διάρκεια της εκπαίδευσης σε μια ψυχοθεραπευτική προσέγγιση είναι συνήθως 3 έως 5 έτη, με την ανάλογη πρακτική άσκηση, υπό την εποπτεία ενός άλλου ειδικού ψυχικής υγείας που έχει εμπειρία και ασχολείται με την εκάστοτε Προσέγγιση (π.χ. Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία, Συστημική Ψυχοθεραπεία κ.ά.).

Αφού ο ενδιαφερόμενος διευκρινίσει (εάν θέλει) τα παραπάνω, το επόμενο πράγμα που είναι καλό να εξετάσει, είναι η εμπειρία του επαγγελματία ψυχικής υγείας. Δηλαδή, με τι πληθυσμούς, σε ποια πλαίσια, κέντρα, δημόσιους φορείς, έχει δουλέψει, τι τύπους ψυχολογικών υπηρεσιών παρέχει (π.χ. Ατομική, Ζεύγους, Ομαδική Ψυχοθεραπεία) και πόσα χρόνια εμπειρίας έχει. Το τελευταίο (η εμπειρία), καλό είναι να αξιολογείται και ποιοτικά. Δηλαδή, μπορεί κάποιος να έχει χρόνια εμπειρίας ασκώντας παράλληλα μια εποπτευόμενη εργασία σε τρεις τομείς (σε σχολεία, στο πανεπιστήμιο και στο γραφείο του), ενώ κάποιος άλλος να ασκεί το επάγγελμα σε ένα μόνο τομέα στα ίδια χρόνια. Επίσης, μπορεί κάποιος να ασκεί το επάγγελμα σε έναν τομέα και να βλέπει δέκα Θεραπευόμενους την ημέρα και κάποιος που το ασκεί σε δυο τομείς, να βλέπει τέσσερις Θεραπευόμενους την ημέρα. Καλό είναι η εμπειρία και η κατάρτισή του να σχετίζονται με τα θέματα που απασχολούν το Θεραπευόμενο άτομο και είναι επιθυμητό επίσης, να έχει κάνει και ο ίδιος ο Θεραπευτής προσωπική Ψυχοθεραπεία.

Τέλος, πολύ σημαντικό είναι να νοιώθει κάποιος πως μπορεί να επικοινωνήσει και να εμπιστευτεί τον Θεραπευτή του. Ενώ είναι φυσιολογικό να υπάρχει μια αναστολή συχνά σε θέματα που απασχολούν το Θεραπευόμενο άτομο, συνήθως αυτά αντιμετωπίζονται μέσα από την θεραπευτική σχέση. Καλό είναι να εξετάσει το Θεραπευόμενο άτομο, μαζί με τις πιθανές συστάσεις από φίλους ή/και άλλους επαγγελματίες υγείας, τα όσα βλέπει, ακούει και αισθάνεται, καθώς και κατά πόσο νοιώθει την ασφάλεια και την άνεση να συνεχίσει με τον Θεραπευτή που ξεκίνησε ή πρόκειται να ξεκινήσει τη συνεργασία μαζί του. Ορισμένα άτομα απευθύνονται από Θεραπευτή σε Θεραπευτή, χωρίς να δίνουν τον απαιτούμενο χρόνο για να δοκιμάσουν την επάρκεια της θεραπευτικής σχέσης. Παρόλα αυτά, κάποιος μπορεί για τους δικούς του λόγους να συνεχίζει να μην νοιώθει άνετα και να μην θέλει να συνεχίσει με τον ίδιο Θεραπευτή.

Τι είδη και μορφές Ψυχοθεραπείας υπάρχουν;

Υπάρχουν διαφορετικά είδη και μορφές Ψυχοθεραπείας ανάλογα με τον πληθυσμό (παιδιά, έφηβοι, ενήλικες) και τις ανάγκες μιας πληθυσμιακής ομάδας (π.χ. απεξάρτηση σε χρήστες ουσιών, κοινωνικές δεξιότητες σε παιδιά που βρίσκονται στο φάσμα του Αυτισμού, δεξιότητες/βελτίωση επικοινωνίας σε γονείς ή μεταξύ συντρόφων σε ζευγάρια). Σύμφωνα με τα προαναφερθέντα, η Ψυχοθεραπεία μπορεί να γίνει σε ατομικό επίπεδο, σε επίπεδο ζεύγους, σε επίπεδο οικογένειας και σε επίπεδο ομάδας (για περισσότερα σχετικά με τις παρεχόμενες υπηρεσίες πλοηγηθείτε στο μενού 'Υπηρεσίες'). Η Ψυχοθεραπεία βασίζεται στο θεωρητικό υπόβαθρο και την επιστημολογία που υιοθετεί ο κάθε Θεραπευτής. Είναι δηλαδή ανάλογη, της εκπαίδευσης του εκάστοτε Θεραπευτή σε ένα Ψυχοθεραπευτικό μοντέλο (π.χ. Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία, Συστημική Θεραπεία, Προσωποκεντρική Θεραπεία) ή και το συγκερασμό κάποιων μοντέλων (π.χ. EMDR Ψυχοτραυματοθεραπεία, EFT Θεραπεία Ζεύγους, Θεραπεία Σχημάτων) που μέσα από ένα συνθετικό αντιληπτικό πεδίο χρησιμοποιεί συγκεκριμένες τεχνικές παρέμβασης για την κάλυψη των αιτημάτων του Θεραπευόμενου-ων (για περισσότερα σχετικά με κάποια μοντέλα που χρησιμοποιώ για συγκεκριμένα ψυχοθεραπευτικά αιτήματα δείτε εδώ.

Συμβουλευτική και Ψυχοθεραπεία: Η θεραπευτική διαδικασία

Η Συμβουλευτική και Ψυχοθεραπεία βασίζεται κυρίως στην Γνωστική Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία (ΓΣΘ) και την Συστημική Ψυχοθεραπεία (για περισσότερα σε σχέση με τις ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις δείτε εδώ) και συχνά ενσωματώνει και πρακτικές από άλλα ψυχοθεραπευτικά μοντέλα, που συνάδουν με την εκπαίδευση του Ψυχολόγου (για περισσότερα, δείτε τις παρεχόμενες υπηρεσίες στο μενού 'Υπηρεσίες' και το βιογραφικό μου εδώ). Η συνεργασία ξεκινάει κλείνοντας απλά ένα ραντεβού. Ο/οι ενδιαφερόμενος/οι (ή το άτομο που έχει την γονική μέριμνα στις περιπτώσεις των παιδιών) καλεί ή στέλνει μήνυμα μέσω της φόρμας επικοινωνίας της ιστοσελίδας για να κλείσει ένα ραντεβού, εφόσον βρεθεί ένα που να τον εξυπηρετεί, και ορίζεται η πρώτη συνάντηση.

Στην πρώτη συνάντηση, γίνεται μια πρώτη επαφή με τον/τους ενδιαφερόμενους ώστε να οριστεί το είδος και η μορφή που θα έχει η θεραπεία (π.χ.ατομική ψυχοθεραπεία με την ΓΣΘ, Θεραπεία Ζεύγους με την Συγκινησιακά Εστιασμένη Θεραπεία κ.ο.κ.). Στην συνέχεια ακολουθεί η αφήγηση του προβλήματος που οδήγησε στην αναζήτηση θεραπείας. Η συνεργασία επικεντρώνεται στην περιγραφή και αρχική αναγνώριση του αιτήματος που έχει το άτομο/ζευγάρι/οικογένεια/ομάδα. Συνήθως γίνεται αναφορά στο πως ξεκίνησε το πρόβλημα που είχαν οι Θεραπευόμενοι και πως εξελίχθηκε μέχρι τη στιγμή που έφτασαν στο γραφείο του Θεραπευτή. Εάν το κρίνει ο Θεραπευτής, μπορεί να προτείνει την χορήγηση κάποιου ψυχομετρικού εργαλείου (ψυχολογικού τεστ) για τη διαμόρφωση της κλινικής εικόνας των Θεραπευόμενων. Επίσης, γίνεται συζήτηση γύρω από το θεραπευτικό συμβόλαιο, δηλαδή τις αμοιβαίες δεσμεύσεις Θεραπευτή-Θεραπευόμενων. Ενώ είναι απαραίτητη, η συνεργατική φύση της Ψυχοθεραπείας και το θεραπευτικό συμβόλαιο, δεν αποκλείεται η διακοπή της θεραπείας και οι Θεραπευόμενοι είναι ελεύθεροι να σταματήσουν όποτε το επιθυμούν. Οι δεσμεύσεις αφορούν τις ημέρες και ώρες που θα βρίσκονται ο Θεραπευτής/Θεραπευόμενοι, το κόστος και την πολιτική ακυρώσεων των συνεδριών, τη διασφάλιση εχεμύθειας/απορρήτου σε σχέση με τα προσωπικά δεδομένα και πως αυτά χρησιμοποιούνται στη θεραπεία για την κατάλληλη προσέγγιση των προβλημάτων των Θεραπευόμενων (για περισσότερα πάνω στα θέματα προσωπικών δεδομένων δείτε εδώ. Επίσης, ο Θεραπευτής ενημερώνει για τον τρόπο δουλειάς του και τις πρακτικές που χρησιμοποιεί, με βάση την αντίστοιχη ψυχοθεραπευτική του εκπαίδευση/εξειδίκευση, καθώς και για τους τρόπους επικοινωνίας και τους πιθανούς περιορισμούς και οφέλη του κάθε τρόπου (ειδικά όταν πρόκειται για άτομα που βρίσκονται σε απομακρυσμένες περιοχές ή άλλες χώρες και η συνεδρία γίνεται μέσω διαδικτύου. Για περισσότερα σχετικά με τις συνεδρίες μέσω διαδικτύου δείτε εδώ). Ορισμένες φορές, με βάση τη συνεργασία του ατόμου που ζητά βοήθεια και του Θεραπευτή, χρειάζεται παραπομπή και συνεργασία με άλλους επαγγελματίες υγείας (λ.χ. Ψυχίατρο, Παιδοψυχίατρο, Λογοθεραπευτή, Διαιτολόγο, Καρδιολόγο, Ενδοκρινολόγο) για την πληρέστερη κάλυψη των αναγκών των Θεραπευόμενων. Τέλος, συζητιούνται οι προσδοκίες των Θεραπευόμενων από τη θεραπεία και τίθενται οι θεραπευτικοί στόχοι.

Οι επόμενες συνεδρίες σχετίζονται με το γενικότερο ιστορικό των Θεραπευόμενων, με άλλα λόγια, την πορεία ζωής τους και τα σημαντικά γεγονότα ζωής. Σε αυτήν τη φάση, με τη βοήθεια του Θεραπευτή, καλούνται σταδιακά να μιλήσουν για τις εμπειρίες ζωής τους, που αφορούν την παιδική τους ηλικία, την οικογένειά τους, την εκπαίδευση, το επάγγελμα, τις κοινωνικές τους σχέσεις και ότι κρίνεται σημαντικό για την ανάδειξη πετυχημένων στρατηγικών αντιμετώπισης των δυσλειτουργιών τους. Επίσης, γίνεται αποσαφήνιση των όποιων θεμάτων (αν υπάρχουν) σχετικά με τους θεραπευτικούς στόχους. Αυτή η διαδικασία έχει ως στόχο την κατανόηση και συνειδητοποίηση των επιλογών τους και οδηγεί σε μια αρχική ερμηνεία των δυσκολιών και των δυνατοτήτων τους. Η ερμηνεία βοηθάει επίσης σε μια διατύπωση υποθέσεων σχετικά με τα αιτία και την διατήρηση των προβλημάτων των Θεραπευόμενων. Με βάση την ερμηνεία που μπορεί να συζητιέται σταδιακά ώστε να διευρύνεται η αντίληψη των Θεραπευόμενων, γίνεται ο θεραπευτικός σχεδιασμός και το θεραπευτικό πλάνο, που είναι απαραίτητα για να επιτευχθούν οι θεραπευτικοί στόχοι.

Η φύση της θεραπείας είναι συνεργατική, με την έννοια ότι γίνεται από κοινού ο καθορισμός των στόχων και του θεραπευτικού πλάνου. Με βάση την εμπειρία μας, βοηθά σημαντικά η δέσμευση των Θεραπευόμενων στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία που γενικεύεται πέρα από τη συνεδρία, στην καθημερινότητά τους: τα άτομα που ζητούν βοήθεια αρχίζουν και παρατηρούν με μεγαλύτερη συνειδητότητα τη διάθεσή τους, τις σκέψεις και τους τρόπους που αντιδρούν ή συμπεριφέρονται. Παράλληλα, δοκιμάζουν μικρές αλλαγές που υποστηρίζονται από τον θεραπευτή και συμφωνούνται από κοινού.

Στο σύνολό της η εξάσκηση των παραπάνω και εκτός συνεδρίας, τα 'κατ' οίκον έργα' (Homework) όπως αποκαλούνται, έχουν δείξει μέσα από έρευνες να βοηθούν σημαντικά στην επίτευξη του επιθυμητού θεραπευτικού αποτελέσματος. Για την επίτευξη του θεραπευτικού αποτελέσματος, προτείνεται κάποιες φορές οι συναντήσεις να λάβουν χώρα σε πραγματικές (in vivo) συνθήκες, μαζί με τον Θεραπευτή (π.χ. εφόσον έχει προηγηθεί η ανάλογη προετοιμασία, σε ένα άτομο που έχει Aγοραφοβία μπορεί να προγραμματιστούν κάποιες συναντήσεις εκτός γραφείου). Αυτό γίνεται βέβαια κατόπιν συζήτησης με το Θεραπευόμενο άτομο και αν θεωρηθεί πως βοηθάει στην επίτευξη των θεραπευτικών του στόχων και αιτημάτων. Η θεραπεία αξιολογείται σε τακτά χρονικά διαστήματα από κοινού ώστε να υπάρχει εικόνα της προόδου της. Ο Θεραπευτής μέσα από την Μαιευτική Μέθοδο του Σωκράτη καθοδηγεί τους Θεραπευόμενους να ανακαλύψουν (ή καλύτερα να αποκαλύψουν μιας και σύμφωνα με τη Μέθοδο υπάρχουν ήδη μέσα στα άτομα), τα απαραίτητα ψυχικά τους αποθέματα ώστε να ανταποκριθούν στα τρέχοντα ζητήματά τους. Με έναν εμπειρικό τρόπο, τα άτομα παροτρύνονται να βρεθού αντιμέτωπα με καταστάσεις που τους επιτρέπουν να εξετάσουν τις σκέψεις και πεποιθήσεις τους, να τις επαναξιολογήσουν και να οδηγηθούν σε νέα συμπεράσματα/συμπεριφορές και πεποιθήσεις, οι οποίες με την σειρά τους μπορούν να επανεξεταστούν μέσα από την ακολουθία νέων συμπεριφορών, να επαναξιολογηθούν οι νέες απορρέουσες πεποιθήσεις κ.ο.κ.. Αυτή η δυναμική διαδικασία επιτρέπει την γνωστική αναδόμηση και αναπλαισίωση της εμπειρίας τους, καθώς οδηγεί στη θεραπευτική αλλαγή, μέσα από την ρύθμιση των σωματικών, συναισθηματικών και συμπεριφορικών αλληλεπιδράσεων των Θεραπευόμενων.

Η θεραπεία ολοκληρώνεται μετά από συζήτηση με τον Θεραπευτή και όταν οι Θεραπευόμενοι νοιώθουν ότι οι θεραπευτικοί στόχοι επιτεύχθηκαν. Εφόσον έχουν επιτευχθεί οι στόχοι, συνήθως οι συναντήσεις γίνονται σε πιο αραιά διαστήματα. Γίνεται πρόληψη στην εμφάνιση μελλοντικών ψυχολογικών δυσκολιών με σκοπό οι Θεραπευόμενοι να γίνουν οι Θεραπευτές τους εαυτού του. Ο στόχος είναι να αποκατασταθεί η όποια δυσλειτουργία των Θεραπευόμενων σε γνωστικό, συναισθηματικό, σωματικό, συμπεριφορικό και σχεσιακό επίπεδο και να φτάσουν να χαίρονται ξανά την ζωή.

Τι είναι το απόρρητο και τι γίνεται με τα προσωπικά μου δεδομένα, κατά την έναρξη και μετά την λήξη της Ψυχοθεραπείας μου;

Η πρακτική εξάσκησης του επαγγέλματος διέπεται από τον Κώδικα Δεοντολογίας και του Μετα-Κώδικα Ηθικής των Ψυχολόγων. Ο Ψυχολόγος Φοίβος Χαριτόπουλος έχει δεχτεί πιστοποίηση που τον δεσμεύει να λειτουργεί σε Ευρωπαϊκό επίπεδο με αυτούς τους Κώδικες. Η πιστοποίηση αυτή είναι σύμφωνη με τα αυστηρά κριτήρια πρακτικής EuroPsy, που είναι (μεταξύ άλλων) φορέας διασφάλισης της ποιότητας παροχής ψυχολογικών υπηρεσιών. Επίσης είναι μέλος διάφορων Συλλόγων που ενισχύουν τη δέσμευσή του απέναντι στη δεοντολογική και ηθική πρακτική του.

Η άσκηση του επαγγέλματος σχετικά με την Διαδικτυακή Ψυχοθεραπεία και οι διαδικασίες που ακολουθούνται, συμφωνούν με τα Standards της Διεθνούς Κοινότητας της Online Ψυχικής Υγείας (International Society for Mental Health Online) και την Ελληνική Νομοθεσία.

Δικαιώματα στα προσωπικά δεδομένα και τρόπος που χρησιμοποιούνται

Οι Θεραπευόμενοι έχουν δικαίωμα να μάθουν τα δικαιώματά τους για τα φυσικά (χειρόγραφα) και ηλεκτρονικά προσωπικά δεδομένα που κρατούνται από τον Ψυχολόγο. Για περισσότερα σχετικά με την άσκηση των δικαιωμάτων κάποιου στα προσωπικά του δεδομένα, δείτε την Πολιτική Απορρήτου. Το Θεραπευόμενο άτομο μπορεί να ζητήσει να μην αποκαλυφθούν πληροφορίες σε κοντινό άτομο που το φροντίζει (π.χ. ότι είχε παλιότερα κάνει Ψυχοθεραπεία). Παρόλα, αυτά επαφίεται στην κρίση του Θεραπευτή αν δεχτεί αυτό το αίτημα, σε περίπτωση που πιστεύει πως δεν ωφελεί το Θεραπευόμενο άτομο.

Σε έκτακτες καταστάσεις μόνο, μπορεί να χρειαστεί να ενημερωθούν κοντινά πρόσωπα του Θεραπευόμενου, που φροντίζουν την υγεία του ή καλύπτουν οικονομικά τη θεραπεία του (εφόσον έχουν ταυτοποιηθεί σε περίπτωση που το άτομο είναι ανήλικο). Άρση του απορρήτου υπάρχει επίσης, όταν διακυβεύεται η ασφάλεια τρίτων από το Θεραπευόμενο άτομο ή αυτού από τρίτους. Ακόμη, τα προσωπικά δεδομένα κάποιου μπορούν να αποκαλυφθούν μόνο εάν παρέμβουν οι Κυβερνητικές, Δικαστικές ή οι Αστυνομικές Αρχές και μπορεί να ζητηθεί αντίγραφο οποιασδήποτε γραπτής αναφοράς. Ο Ψυχολόγος είναι υποχρεωμένος να παρέχει πληροφορίες από το ιστορικό του Θεραπευόμενου, μόνο εάν υπάρχει δικαστική εντολή ή νομική υποχρέωση.

Ο Θεραπευτής μπορεί να μοιραστεί κατόπιν αιτήματος ή ανάγκης του Θεραπευόμενου κάποια στοιχεία που έχει για την κλινική εικόνα του Θεραπευόμενου σε κάποιον άλλον επαγγελματία υγείας (στα πλαίσια του απορρήτου). Εάν για κάποιους λόγους το Θεραπευόμενο άτομο πιστεύει πως κάποια από τα προσωπικά του δεδομένα διέρρευσαν, πέρα από τους προαναφερθέντες λόγους, καλό είναι να ενημερώσει τον Θεραπευτή για να κινηθούν περαιτέρω προς την επίλυση του προβλήματος. Το διάστημα διαρροής θα πρέπει να αφορά διάστημα 6 μηνών από το συμβάν. Η διασφάλιση των προσωπικών δεδομένων διέπεται από κωδικοποίηση, ώστε να αναγνωρίζονται μόνο από τον Ψυχολόγο (Φοίβο Χαριτόπουλο) και να μην δύναται τρίτο άτομο να ταυτοποιήσει τα στοιχεία των Θεραπευόμενων. Σε περιπτώσεις στατιστικής ανάλυσης ανωνυμοποιούνται πρώτα και διατηρούνται έτσι, χωρίς να μπορεί να υπάρξει ταυτοποίησή τους με τα φυσικά πρόσωπα.

Τα προσωπικά δεδομένα κάποιου αποθηκεύονται μετά το πέρας της επιχειρηματικής σχέσης, τηρούνται για 10 χρόνια ανάλογα με τη μορφή τους και μετά καταστρέφονται ή διαγράφονται οριστικά. Τα ερμάρια και ο χώρος πληρούν τους κανόνες ασφαλείας και ο χώρος βιντεοσκοπείται επί 24ώρου βάσεως για λόγους ασφαλείας από κάμερα καταγραφής, της οποίας το υλικό αποθηκεύεται σε προσωπικό υπολογιστή, διαγράφεται και ανανεώνεται σε εβδομαδιαία βάση. Σε επίπεδο καταγραφής και για εκπαιδευτικούς σκοπούς, μπορεί να ζητηθεί να μαγνητοσκοπηθεί ή να ηχογραφηθεί κάποια συνεδρία. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο με ενυπόγραφη άδεια και αφού προσδιοριστεί ρητά πως θα χρησιμοποιηθεί το υλικό. Το ίδιο ισχύει και αν το Θεραπευόμενο άτομο θελήσει να μαγνητοσκοπήσει ή να ηχογραφήσει μια συνεδρία του. Η αυθαίρετη μαγνητοσκόπηση ή ηχογράφηση είναι ποινικό αδίκημα. Τηρείται πιστά η κρυπτογράφηση των προσωπικών δεδομένων κάποιου, όταν τα δεδομένα είναι σε ηλεκτρονική μορφή και αποθηκεύονται σε υπολογιστή που πληροί τους βασικούς κανόνες ασφαλείας. Τα δεδομένα είναι επίσης αποθηκευμένα πέρα από τον υπολογιστή και σε portable software που συμμορφώνεται στους κανόνες ασφαλείας του Γενικού Κανονισμού Προσωπικών Δεδομένων (GDPR). Σε περίπτωση τεχνικών προβλημάτων τα αρχεία κρατούνται σε εξωτερικό σκληρό δίσκο εκτός της έδρας της επιχείρησης σε ασφαλές σημείο.

Για περισσότερα σε σχέση με την πολιτική προστασίας των προσωπικών δεδομένων, δείτε την Πολιτική Απορρήτου.

Βιβλιογραφία και πηγές